มหาบุรุษลักษณะ

​

คำว่า มหาบุรุษลักษณะ หรือเขียนตามรูปศัพท์บาลีเป็น มหาปุริสสลักขณะ หมายถึงลักษณะสำคัญของบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ คือ พระพุทธเจ้า มีกล่าวถึงในคัมภีร์โบราณ มหาปทานสุต ทีฆนิกาย มหาวรรค แสดงลักษณะที่ดีของบุคคลผู้ยิ่งใหญ่ มี ๓๒ ประการ ซึ่งเป็นคติที่ช่างศิลปกรรมโบราณนับแต่ในประเทศอินเดียจนถึงประเทศไทย ใช้เป็นแนวทางในการสร้างสรรค์ผลงานด้านปฏิมากรรม โดยเฉพาะในการสร้างพระพุทธรูป ทั้งนี้เพราะเชื่อว่า มหาปุริสลักขณะ ๓๒ ประการนี้เป็นพระพุทธลักษณะ โดยนำลักษณะดังกล่าวมาเป็นหลัก และประดิษฐ์แต่งให้งดงามตามแนวศิลปะนิยมของแต่ละชาติด้วย
<?XML:NAMESPACE PREFIX = O /><O> </O>
มหาปุริสลักขณะ หรือ มหาบุรุษลักษณะ มี ๓๒ ประการ ดังนี้<O> </O>
<O></O>
๑. ฝ่าเท้าตั้งแนบสนิทดี<O> </O>
๒. ในฝ่าเท้ามีจักรลักษณะ<O> </O>
๓. ส้นเท้ายาว<O> </O>
๔. นิ้วมือนิ้วเท้ายาว<O> </O>
๕. ฝ่ามือฝ่าเท้าอ่อนนุ่ม<O> </O>
๖. มีลายตาข่ายในฝ่ามือฝ่าเท้า<O> </O>
๗. ข้อเท้าเหมือนสังข์ที่ตั้งขึ้น<O> </O>
๘. แข้งเหมือนแข้งเนื้อทราย<O> </O>
๙. ยืนตัวตรง ไม่โค้งลำตัว จะใช้ฝ่ามือลูบได้ถึงเข่า<O> </O>
๑๐. องคชาติซ่อนอยู่ในฝัก<O> </O>
๑๑. ผิวมีสีดุจทองคำ<O> </O>
๑๒. ผิวหนังละเอียด<O> </O>
๑๓. ขนมีขุมละเส้น<O> </O>
๑๔. ปลายเส้นขนชูชันขึ้น<O> </O>
๑๕. ลำตัวตั้งตรงดุจลำตัวของพรหม<O> </O>
๑๖. มีความนูน ๗ แห่ง ในร่างกายคือ หลังมือ ๒ หลังเท้า ๒ บ่า ๒ และ คอ ๑<O> </O>
๑๗. ร่างกายตอนบนดุจลำตัวตอนหน้าของราชสีห์<O> </O>
๑๘. เบื้องหลัง ตั้งแต่สะเอวถึงคอ มีเนื้อเต็มบริบูรณ์<O> </O>
๑๙. มีปริมณฑลดุจปริมณฑลของต้นไทร<O> </O>
๒๐. ลำคอกลม<O> </O>
๒๑. เส้นประสาทรับรสสัมผัสดีเลิศ<O> </O>
๒๒. คางเหมือนคางราชสีห์<O> </O>
๒๓. มีฟัน ๔๐ ซี่<O> </O>
๒๔. ฟันเรียบเสมอกัน<O> </O>
๒๕. ซี่ฟันชิดสนิทกัน<O> </O>
๒๖. เขี้ยวขาวสะอาด<O> </O>
๒๗. ลิ้นอ่อน ยาว และกว้าง<O> </O>
๒๘. เสียงไพเราะ ดุจเสียงพรหม<O> </O>
๒๙. ดวงตาดำสนิท<O> </O>
๓๐. ตาแจ่มใสดุจตาลูกโค<O> </O>
๓๑. มีขนอ่อนระหว่างคิ้ว ที่เรียกว่า อุณาโลม<O> </O>
๓๒. ศีรษะเป็นรูปอุณหิส คือมีรูปเหมือนผ้าโพกหรือสวมมงกุฎ<O> </O>
<O></O>
ช่างศิลปกรรม จะนำมหาปุริสลักขณะ มาแสดงไว้ในพระพุทธรูปที่ตนสร้างสรรค์ขึ้น ดังนั้น เราจึงมักเห็นลักษณะของพระพุทธรูปแตกต่างไปจากลักษณะของคนธรรมดา เช่น ช่างสร้างนิ้วมือนิ้วเท้ายาวเท่ากัน เป็นต้น<O> </O>
<O></O>
ในคัมภีร์พฤหัตสังหิตาของวราหมิถิระ ซึ่ง ศาสตราจารย์ ร.ต.ท.แสง มนวิทูร แปล ชื่อเรื่องในภาษาไทยว่า ลักษณะของบุรุษสตรีและประติมา กรมศิลปากรจัดพิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.๒๕๐๔ ก็ได้กล่าวถึงลักษณะมหาบุรุษในการสร้างพระพุทธรูปไว้ด้วยเช่นกัน<O> </O>
<O></O>
(ข้อมูล : กรมศิลปากร-พระพุทธรูปสำคัญ,๒๕๔๓ หน้า ๒๐-๒๑)